Prawo spadkowe - porada trzecia

Jak co komu zapisać, 

czyli o co chodzi z zapisem windykacyjnym

Od dawien dawna w testamentach ludzie pisali różne rzeczy, częstokroć nie mając większego pojęcia, jakie będą skutki tych rozporządzeń. Przykładowo: Zosi, to krowę z dwoma cielakami, Józiowi pług, zapasowy lemiesz i dwadzieścia worków ziemniaków, dla Zdziśka oborę, ale bez gruntu, bo cały grunt i dom mieszkalny, to dla najmłodszego Stefanka. Praktyka ta nie była z pewnością zbyt rozsądna, a w pewien sposób nie nadążały za nią również przepisy prawa.

Przede wszystkim zatem należy wyjaśnić jedną rzecz. Powołanie spadkobierców w testamencie nie dotyczy poszczególnych przedmiotów spadkowych, a określonych ułamkowo lub procentowo udziałów w spadku. Można zatem przykładowo powołać jednego spadkobiercę do całości spadków, można powołać również kilku spadkobierców wyznaczając im odpowiednie udziały, w których będą dziedziczyć (jeżeli powołamy kilku i nie wyznaczymy udziałów, to będą dziedziczyć w częściach równych). 

Do niedawna wskazanie, że określone przedmioty spadkowe przypadną konkretnym osobom mogło wywołać jeden z dwóch skutków. Co do zasady traktowane jest to nie jako powołanie do spadku, a tak zwany zapis testamentowy (obecnie dla odróżnienia: zapis zwykły). Zapis miał ten skutek, że zobowiązywał spadkobiercę, to spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby (zapisobiercy). Inną możliwość może zaistnieć w sytuacji, kiedy spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe wyczerpując tym samym prawie cały spadek. Wówczas taką osobę wskazaną w testamencie poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.

Aktualnie obowiązuje przepisy pozwalają na jeszcze inną możliwość - mianowicie na tzw. zapis windykacyjny. Zapis tego rodzaju przenosi na określoną osobę określone prawa, z chwilą śmierci spadkodawcy. Nie wszystko jednak może być przedmiotem tego zapisu. Mianowicie w ten sposób można przekazać w testamencie wyłącznie:

• rzecz oznaczoną co do tożsamości - a zatem rzecz zindywidualizowana (nie może być to ani rzecz oznaczona co do gatunku, ani też oznaczona kwota pieniężna),
• zbywalne prawo majątkowe (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu),
• przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, 

lub ustanowić na rzecz zapisobiercy użytkowanie lub służebność.

 

Pamiętać należy jednak bezwzględnie o jednej jeszcze bardzo istotne zasadzie. Zapis windykacyjny możliwy jest wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Dokonanie tego w innego rodzaju testamencie, na przykład własnoręcznym, spowoduje, że będziemy mieli do czynienia z zapisem zwykłym lub ewentualnie z powołaniem do całości spadku (jeżeli zapisane przedmioty wyczerpują co najmniej prawie cały spadek).